ZA-MIESZKANIE 2012. Miasto ogrodów, miasto ogrodzeń
W stulecie Wystawy architektury i wnętrz w otoczeniu ogrodowem
Wystawa w Muzeum Narodowym w Krakowie, Gmach Główny
13 września 2012 – 13 stycznia 2013
Organizacja: Instytut Architektury, Muzeum Narodowe w Krakowie
Kuratorzy: Dorota Jędruch (Muzeum Narodowe w Krakowie/ Instytut Architektury), Dorota Leśniak-Rychlak, Agata Wiśniewska, Michał Wiśniewski (Instytut Architektury)
Projekt aranżacji: medusa group
Projekt graficzny: Joanna Sowula
Fotografie: Jarosław Matla, Grzegorz Karkoszka
Koordynacja: Iza Wałek
Od dwóch dekad obserwujemy w Polsce realizację marzeń ludzi o domu z ogrodem. Po 1989 roku pojawiły się nowe możliwości oferowane przez wolny rynek, rozwijający się z czasem system kredytów, przedsiębiorczość deweloperów i zaradność Polaków. Zastanówmy się nad tym, jak urzeczywistnienie tych marzeń, owo Wałęsowskie „wzięcie spraw we własne ręce” wpłynęło na kształt polskich miast. Dlaczego zamiast miasta ogrodu, czy choćby ogrodowych przedmieść, mamy miasto ogrodzeń? Mnożą się szlabany, bramki, płoty, piny, plakiety firm ochroniarskich oraz kamery… Kto odgradza się od kogo? Dlaczego niszczymy wspólną przestrzeń? Czemu miasto rozlewa się bez planu, a dom na przedmieściu stanowi w swej obecnej formie karykaturę pierwotnego ideału kontaktu z naturą? Czemu widzimy reklamy osiedli, których nazwy wywołują w nas wizję zamieszkania w harmonii z naturą, a w ich realizacji pierwszą ofiarą stają się rosnące na danym terenie drzewa? Skąd się biorą w miastach enklawy ludzi o podobnym statusie, wydzielających się z pozostałej przestrzeni? Gdzie i jak mieszkają ci, którzy zostają za faktycznym i metaforycznym murem?
„ZA-MIESZKANIE 2012” to projekt badawczo-wystawienniczy poświęcony zmianom, jakie zaszły we współczesnej architekturze mieszkalnej (a także urbanistyce i planistyce), ich związkom z tożsamością mieszkańców i postępującymi zmianami w przestrzeni miasta oraz tworzącym się stopniowo rozwarstwieniem społecznym. Wystawie towarzyszy instalacja ogrodowa usytuowana na placu przed fasadą Gmachu Głównego Muzeum Narodowego.
1912
Projekt „Za-mieszkanie 2012” nawiązuje do „Wystawy architektury i wnętrz w otoczeniu ogrodowem”, która odbyła się w Krakowie w 1912 roku w bezpośrednim sąsiedztwie nieistniejącego wtedy jeszcze Gmachu Głównego Muzeum Narodowego, na terenach przylegających do Błoń i Parku Jordana. W 1912 roku pokazano wykonane w skali 1:1 modele domów rodziny rzemieślniczej, robotniczej i rodziny rolnika oraz dworek podmiejski. Wśród założeń ideologicznych wystawy istotne było przekonanie o istnieniu jasno zdefiniowanego podziału klasowego i zawodowego społeczeństwa oraz o potrzebie dostosowania typu i wyglądu domu do statusu społecznego jego mieszkańca. Jednym z głównych celów ekspozycji było stworzenie i prezentacja typologii budynków mieszkalnych o charakterze modelowym – możliwych do wielokrotnego powielania. Odwołując się do idei miasta-ogrodu Ebenezera Howarda, skupiono się na domach indywidualnych.
2012
W stulecie tamtego wydarzenia, które ukształtowało architektoniczny obraz drugiej Rzeczypospolitej (a pośrednio także Polski powojennej), wystawa stawia pytanie o stan obecny architektury mieszkalnej w Polsce w kontekście przemian zachodzących w miastach zwłaszcza po 1989 roku. Jako przedmiot refleksji wybrany został Kraków i jego okolice. Problemy społeczno-przestrzenne złączone zostały na potrzeby wystawy z typowymi dla tych procesów miejscami zamieszkania:
- Kamienica w centrum miasta (także nowa plomba mieszkalna wbudowana w historyczną tkankę miasta) – jest elementem procesu gentryfikacji przestrzeni centrum.
- Osiedle zamknięte – ilustruje rosnącą psychologiczną potrzebę izolacji i bezpieczeństwa, zjawisko „odgradzania się”.
- Blokowisko – ogromny zasób mieszkaniowy i dziedzictwo epoki PRL, podlegające procesowi transformacji, m.in. termomodernizacji.
- Mieszkanie socjalne, ilustrujące procesy wykluczenia, marginalizacji i biedy.
- Dom z ogrodem na przedmieściu (zabudowa szeregowa) jako ilustracja zjawiska suburbanizacji, rozrostu przedmieść.
- Luksusowa willa (rezydencja) na przedmieściu, często w znacznej odległości od centrum – rezultat marzeń o indywidualnym domu z ogródkiem i prestiżu.
Idea projektu aranżacji:
Instalacja zaprojektowana przez pracownię architektoniczną medusa group podkreśla zjawisko grodzenia, tworzenia barier, które pojawia się zarówno w przestrzeni realnej, jak i społecznej współczesnych polskich miast poprzez wprowadzenie w przestrzeń galerii przegrody z profili stosowanych do montaży płyt gipsowo-kartonowych.