Prezentujemy fragmenty monografii „Wacław Nowakowski” autorstwa Marty Karpińskiej wydanej przez Fundację Instytut Architektury w 20015 roku.
Więcej informacji o książce na stronie. Monografia dostępna w sprzedaży m.in. w sklepach internetowych Fundacji Bęc Zmiana i Motyle Książkowe.
„To, co różni Nowakowskiego od jego kolegów, to społeczno-polityczny wymiar jego funkcjonowania, mający przełożenie na liczbę i rangę zrealizowanych obiektów. Zarówno Szyszko-Bohusz, jak i Krzyżanowski cieszyli się przynależnością do kasty powiązanych z najwyższym politycznym establishmentem II Rzeczypospolitej byłych żołnierzy Legionów Piłsudskiego, zajmujących prominentne stanowiska publiczne, a ich dorobek obejmował gmachy publiczne o pierwszorzędnym znaczeniu kulturowym czy propagandowym. Nowakowski ze swoimi ziemiańskimi korzeniami i koneksjami towarzysko-rodzinnymi w lokalnych elitach specjalizował się natomiast w architekturze mieszkaniowej, realizowanej w drodze prywatnych i instytucjonalnych zleceń służących potrzebom grupy społecznej, do której sam należał – przyzwoicie radzącej sobie warstwy inteligenckiej i urzędniczej. Powodzeniu, z jakim realizował swoje kolejne projekty, przysłużyły się pracowitość i zapobiegliwość, wsparte talentem twórczym, zmysłem przedsiębiorczości, zdolnościami organizacyjnymi i szczęśliwymi dla niego powiązaniami rodzinnymi.”
Wacław Nowakowski pod koniec lat 30. fot. z archiwum Agaty Nowakowskiej-Wolak.
„Drugi dom mieszkalny ZUPU projektu Wacława Nowakowskiego postawiony przy placu Inwalidów powstawał równolegle z sąsiednim Domem Profesorów UJ zrealizowanym w latach 1924–1928 przez Piotra Jurkiewicza, Ludwika Wojtyczkę i Stefana Żeleńskiego. Obie kamienice, zaliczane do czołowych osiągnięć dekoracyjnej architektury szkoły krakowskiej, zapoczątkowały budowę architektonicznej oprawy placu Inwalidów. Plac – otaczany w latach 30. kolejnymi modernistycznymi realizacjami: kamienicą autorstwa Fryderyka Tadaniera czy Domem Śląskim projektu Józefa Rybickiego i Ludwika Wojtyczki – stał się emblematem nowoczesnego Krakowa okresu II RP. Kamienica ZUPU – ze swoją ekspresyjną bryłą i artystycznym opracowaniem elewacji – tworzy wyrazisty akcent tego fragmentu miasta.”
fot. Widoki placu Inwalidów w Krakowie – początek i koniec lat 30. Narodowe Archiwum Cyfrowe
„Nowakowski aspirował również do wzbogacenia swojego dorobku o siedzibę ważnej instytucji kulturalnej. Prestiżowe konkursy architektoniczne, w których startował, wiele mówią o niezaspokojonych w tej dziedzinie ambicjach architekta.”
Wacław Nowakowski, projekt konkursowy na Bibliotekę Jagiellońską w Krakowie, 1928
Osiedle pracowników ZUS, proj. Roman Piotrowski (1930–1933), ul. Fałata 9–14 (dawniej Słoneczna), Kraków, współpraca: Wacław Nowakowski
Składający się z pięciu bloków funkcjonalistyczny kompleks mieszkaniowy przy ulicy Fałata powstał w latach 1930–1933, według projektu warszawskiego architekta Romana Piotrowskiego – członka Praesensu, jednego z czołowych przedstawicieli międzywojennej modernistycznej awangardy w Polsce. Współpraca z Piotrowskim wywarła duży wpływ na Nowakowskiego, w którego twórczości od początku lat 30. Widać wyraźny zwrot ku estetyce funkcjonalistycznej i rozwiązaniom przestrzennym propagowanym przez CIAM.
fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
„Pisząc o działalności Wacława Nowakowskiego na Kielecczyźnie, trudno się powstrzymać od literackich odwołań. Pierwsze zlecenie na ziemi świętokrzyskiej – projekt Sanatorium Dziecięcego „Górka” im. Dra Brudzińskiego w Busku-Zdroju – architekt otrzymał od żywego wcielenia doktora Judyma. Twórca placówki Szymon Starkiewicz (1877–1962), zafascynowany pisarstwem Żeromskiego warszawski inteligent, był lekarzem pediatrą, pionierem kompleksowej rehabilitacji dzieci, społecznikiem i masonem. Działał, między innymi, na terenie Zagłębia Dąbrowskiego, swoją postawą zaskarbił sobie uznanie lokalnej społeczności. Starkiewicz pracując wśród proletariackiej wspólnoty Dąbrowy Górniczej i okolic, miał okazję, zwłaszcza u schyłku wojny, dobrze poznać nędzę przeludnionych, ciemnych i wilgotnych mieszkań rodzin robotniczych. To doświadczenie umocniło jego lewicowe przekonania i stało się impulsem do stworzenia przez niego instytucji leczniczej, której celem było ratowanie dzieci chorych na gruźlicę – pochodną fatalnych warunków bytowych. Odzyskana niepodległość – mimo opłakanego stanu pozaborowego dziedzictwa – dawała nadzieję na zmianę, a misja Starkiewicza wsparta hasłami o ratowaniu <<dziatwy i młodzieży, przyszłości narodu>> słońcem, osiągnięci mi medycyny i higieną wpisywała się w modernizacyjną narrację odradzającego się państwa.”
Jedna z sal w zaprojektowanym przez Wacława Nowakowskiego sanatorium w Busku-Zdroju, 1929
fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Napisanie książki zrealizowano w ramach stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Dofinansowano ze środków Gminy Miejskiej Kraków
Partnerami wydania są Archiwum Narodowe w Krakowie oraz Narodowe Archiwum Cyfrowe
