W 1912 roku w Krakowie w sąsiedztwie miejsca, gdzie dziś znajduje się Gmach Główny Muzeum Narodowego odbyła się wystawa, której celem było „przedstawienie w sposób poglądowy usiłowań, na gruncie rodzimym opartych, wytworzenia nowoczesnych form zdrowego, praktycznego i pięknego mieszkania dla wszystkich warstw ludności”. Potrzeba zorganizowania wystawy wynikała z przekonania, że planowanie miasta powinno być efektem całościowej i dalekosiężnej wizji, tak artystycznej, jak i społecznej. Architektura mieszkaniowa została tu nobilitowana i uznana za istotny wektor poszukiwań narodowej tożsamości i społecznej harmonii. Nie proponowano rozwiązań rewolucyjnych, wystawa wpisywała się w ówczesny porządek społeczny. Zakładano jednak, że każdy człowiek niezależnie od swojej pozycji majątkowej, powinien mieszkać wygodnie, funkcjonalnie, pięknie, w kontakcie z przyrodą. Dydaktyczny cel wystawy został podkreślony przez jej sugestywną formułę – wybudowane w skali 1:1 i w pełni wyposażone pawilony, zaprezentowane w otoczeniu ogrodu.
W 2012 roku – w stulecie tamtego wydarzenia, sięgamy ponownie do formuły wystawy. Tym razem oddziałuje ona poprzez prowokacyjne zestawienie historycznej wizji i współczesnej rzeczywistości. Cztery typy domów z wystawy z 1912 w skali 1:25 i archiwalne fotografie ich wnętrz ukazane zostały w porównaniu z sześcioma miejscami zamieszkania typowymi dla różnych warstw społecznych i procesów prowadzących do społecznego rozwarstwienia w przestrzeni miasta. Ich wnętrza zaprezentowano w formie makiet w skali 1:25, natomiast otoczenie zaprezentowano na reportażowych fotografiach. W pewnym uproszczeniu i wyjaskrawieniu charakterystycznym dla krytycznej formuły wystawy, punktuje ona miejsca zapalne – potencjalne obszary degradacji i podziałów w przestrzeni tak architektonicznej, jak i społecznej.
Co wynika z porównania wizji 1912 i rzeczywistości 2012 roku? Jakiej wizji miasta trzeba nam dziś i kto powinien ją sformułować?
Źródło cytatu: Sprawozdanie Komitetu Wykonawczego Wystawy architektury i wnętrz w otoczeniu ogrodowem w Krakowie 1912, „Architekt”1913, R. XIV, z. 1, s. 1.